Klątwa (cherem)
Klątwa – słowo wyklęte?
Czy ‘klątwa’ jest słowem wyklętym przez słowniki i encyklopedie?
Szukałem znaczenia tego słowa, na przykład w:
- Wielka 31-tomowa Encyklopedia Powszechan PWN – brak słowa
- 9-tomowa encyklopedia Religia PWN – brak słowa
- 2-tomowa Encyklopedia Kościoła wyd. Vocatio – brak słowa
Znaczenia słowa ‘klątwa’
Słowo klątwa w ciągu wieków miało wiele znaczeń:
- Klątwa (cherem) – w ST – o tym znaczeniu za chwilę powiem więcej
- Klątwa (cherem) – w późniejszym judaizmie – przeczytasz o tym tutaj
- klątwa (anatema, ekskomunika) w NT, Kościele Katolickim, innych kościołach, sektach oraz religiach – przeczytasz o tym tutaj
W tych znaczeniach słowo klątwa oznacza wyłączenie, czy wykluczenie człowieka ze społeczności religijnej i jej życia.
Pochodzenie klątwy
Klątwa była znana i stosowana również wśród innych narodów, np. w Moabie. Jest to potwierdzone historycznie np. przez napisy na tzw. obelisku moabickim. Oczywiście chodziło wtedy o innego boga.
Klątwa (cherem) w ST
Klątwa
W ST klątwa oznaczała wyłączenie człowieka, zwierzęcia lub rzeczy, ze sfery użytku świeckiego, dozwolonego każdemu człowiekowi i przeniesienie go do sfery świętej, czyli oddanie ich do dyspozycji Bogu lub poświęcenie ich Bogu.
Rzeczy oddane do dyspozycji Bogu mogły być zachowane i używane jedynie przez kapłanów (Lb 18,14; Ez 44,29).
Rzeczy poświęcone Bogu musiały zostać zniszczone, a zwierzęta zabite. Ludzie musieli być wymordowani – bez wyjątku: mężczyźni, kobiety, dzieci i starcy.
To co obłożone klątwą uważano za święte.
Od chwili obłożenia czegoś klątwą obowiązkiem każdego Izraelity było dopełnienie klątwy, tj. zniszczenia tego co miało zostać zniszczone i nie używanie tego co zostało oddane do dyspozycji Bogu.
Kto nie wykonał obowiązku albo używał rzeczy wyłączonych sam zostawał objęty klątwą (Joz 7,11-15.25; 1 Krl 20,42), chociaż czasami Bóg cofał klątwę (1 Sm 15,1-35).
Słowo cherem oznacza ‘wydać na zagładę, zniszczyć’.
Klątwa nakazana
Wszystko co pierworodne należało do Pana:
- Pierworodne dzieci (Wj 22,28)
- Pierworodne zwierzęta czyste (Wj 22,29; Wj 34,19) i nieczyste
- Pierwociny z plonów i produktów (Wj 34,19; Kpł 23,10
W przypadku pierworodnych dzieci i zwierząt Panu oddawano potomków płci męskiej (Wj 13,12; Wj 34,19).
Klątwą – z mocy Prawa – objęci byli bałwochwalcy składające ofiary innym Bogom (Wj 22,19>; Pwt 13,16)
W przypadku obłożenia klątwą miasta z powodu bałwochwalstwa – całe mienie z tego miasta i samo miasto musiało zostać zniszczone (Pwt 13,17-18).
Klątwa dobrowolna
Każdy Izraelita mógł dowolną rzecz, zwierzę lub człowieka będącego jego własnością (syna, córkę, niewolnika) przeznaczyć dla Pana na zasadzie ślubu.
Niektóre z ww. mogły być poświęcone Panu pod klątwą.
Wykup spod klątwy
Pierworodne samce osła i synowie mogli być wykupieni (Wj 13,13; Wj 34,20)
Pierworodne krowy, owcy czy kozy było przeznaczone na ofiarę i nie mogło być wykupione (Kpł 22,27)
Ludzie ofiarowani Świątyni powinni być na służbie świątyni. Jeśli ze względów formalnych nie mogli jej służyć lub w innych przypadkach – mogli być wykupieni za odpowiednią cenę (Kpł 27, 2-8). Ze względu na tę cenę ofiarowanie ludzi zdarzało się rzadko.
Bydło spełniające warunki na ofiarę nie mogły być wykupione, ale jeśli nie spełniały warunków mogło być wykupione. Dom mógł być wykupiony, etc.
To co z własności zostało oddane Panu pod klątwą – nie mogło być wykupione. Dotyczyło to również człowieka – taki człowiek musiał być zabity (Kpł 27, 28-29).
Obłożenie klątwą (narodów, miast, rzeczy, zwierząt i ludzi)
(rys. Jacek Piechota)
Bóg ‘oddał’ Mojżeszowi 7 narodów (Pwt 7, 1; Joz 1,3-4): Chetytów, Girgaszytów, Amorytów, Kananejczyków, Peryzzytów, Chiwwitów, Jebusytów.
Zobowiązał go do obłożenia ich klątwą i całkowitego wytępienia (Pwt 7,2; Pwt 20,16-17).
Po śmierci Mojżesza kampanię wojenną prowadził Jozue.
Miasta objęte klątwą, których zdobywanie jest opisane:
- Jerycho (Joz 6,17-19.21)
- Aj (Joz 8,2.26-28)
- Makkeda, Libna, Lakisz, Eglon, Hebron, Debir (Joz 10,28-42)
- Chasor (Joz 11, 10-11)
- Chorma (= Sefat) (Lb 21,3; Sdz 1, 17)
Wyłączenie spod klątwy
Część rzeczy lub ludzi mogła być wyłączona spod klątwy i wtedy stanowiła łup należny zdobywcom (wynagrodzenie wojowników) (Pwt 2,34-35; Sdz 21,10-12).
W czasie wojen z narodami innymi niż ‘7 narodów’ i obleganiu ich miast można było złożyć miastom ofertę pokojową. Jeśli oblegane miasto nie zgodziło się, a zostało zdobyte zabijano mężczyzn – reszta mogła być łupem wojowników (kobiety, dzieci, trzody i wszystko co znaleziono w mieście) (Pwt 20,10-15).
Komentarz
Jeśli pominiemy na chwilę Boga zobaczymy dzikie hordy izraelskich barbarzyńców w stanie religijnego szału, plądrujące, mordujące i palące wszystko co im stanie na drodze, w przekonaniu, że wszystko dzieje się za zgodą, wiedzą, wolą i na rozkaz Boga.
Dziwne jest, że Bóg wybrał jeden z narodów, aby zniszczyć inne narody. Jedyną różnicą między narodem Izraela, a innymi był fakt, że wierzyli w Jahwe. Można sobie to wytłumaczyć tak: Powszechne bałwochwalstwo powodowało, że Bóg Jahwe miał potężną konkurencję ze strony innych Bogów i mógł tę konkurencję przegrać. Ponieważ pokojowo, nie dało się ludzi przekonać do wiary w innego Boga – Jahwe wybrał fanatyzm, agresję i eksterminację jak swoją politykę ekspansji do umysłów ludzi. Skoro nie chcą wierzyć – wyniszczyć. I po problemie. Nieźle, jak na dobrego, łaskawego, sprawiedliwego i miłosiernego Boga.
Komentarz historyczny
Według Księgi Jozuego Izraelici weszli do Kanaanu od strony Transjordanii. Zaczęli od brawurowych akcji pod Jerychem, Aj i Gibeonem (Joz 6,9), czyli w środkowej części Kanaanu Potem podbili południową część kraju (Joz 10,16-42), potem północną częśc kraju (Joz 11,1-15). Cały podbój został podsumowany w (Joz 10,40). Potem Jozue podzielił kraj między pokolenia Izraela. Był to podział skóry na niedźwiedziu, bo teren był zajmowany ciągle przez Kananejczyków.
Po dokładnej analizie geograficznej okazuje się, że początkowy podbój dotyczył zaledwie małego obszaru leżącego na terenie przydzielonym później rodowi Beniamina.
Wiele miast tzw. królewskich nie zostało w ogóle zdobytych: Bet-Szeam, Tanak, Dor, Jibleam, Meggido, Gezer, Akko, Akzib, Afik i Bet-Semesz (Sdz 1,27-30) i 10 innych, w tym żadne z miast filistyńskich.
Z późniejszych opisów wynika też, że Kananaejczycy nie zostali wypędzeni, ale mieszkali razem z Izraelitami. Prawdopodobnie podbój Kanaanu następował stopniowo, w ciągu wielu dziesięcioleci, a grupy Izraelitów nadchodziły stopniowo z różnych kierunków, w rożnych miejscach Kanaanu. Podbój ten był nie tylko stopniowy, ale i pokojowy.
Lokalizacja Aj jest niepewna. Prawdopodobnie w tym czasie Aj (co znaczy ‘sterta gruzów, ruina’) prawdopodobnie było w ruinie podobnie jak Jerycho, tak więc ‘akcje’ pod Jerychem i Aj nigdy się nie odbyły.
Czasopismo: Blog Zielonego Smoka
Artykuł: nr 106
Autor: Jacek Piechota